Juan Antonio García Avilés: "Alleen verliefde journalisten kunnen de journalistiek redden."

Journalistiek lijkt vaak ten dode opgeschreven. Hoeveel nieuwsberichten heb je vandaag gezien? Sterker nog: hoeveel heb je er daadwerkelijk gelezen? Teleurstelling in de journalistiek is niets nieuws. En juist binnen het vak zelf is het een hardnekkige bron van teleurstelling. Veel journalisten voelen zich gevangen in een hamsterwiel: non-stop produceren, gehaast en zonder diepgang. Deze sfeer van ontmoediging bracht journalist en hoogleraar José Alberto García Avilés ertoe de vraag te stellen: is het nog mogelijk om journalistiek op een andere manier te beoefenen?
In zijn boek Águilas y colibríes (uitgegeven door Playhacks) maakt García Avilés duidelijk: de journalistiek is niet dood, ze staat alleen maar te hinken. De auteur omarmt geen structureel pessimisme. Integendeel, hij stelt dat het beroep van journalist belangrijker is dan ooit : "Burgers hebben het kompas van journalisten nodig, vooral in het licht van kunstmatige intelligentie, desinformatie, nepnieuws en polarisatie."
De professor van de Miguel Hernández Universiteit (UMH) is dol op metaforen. Hij is er dol op. Zijn boek staat er vol mee. Volgens de auteur zijn er twee soorten succesvolle journalisten. Ze kunnen arenden of kolibries zijn . Het begon allemaal met een reis naar Costa Rica.
- Wat betekent het eigenlijk om een adelaar of een kolibrie te zijn in de journalistiek? Is het noodzakelijk om het een of het ander te zijn?
- Vorig jaar leerde een gids me tijdens een reis de natuur op een andere manier te observeren. Ik zag dieren zoals miereneters, leguanen en slingerapen. Maar wat mijn aandacht vooral trok, was de ontdekking van een majestueuze kuifarend en de prachtige kolibries. Voor mij zijn arendjournalisten mensen die hoog vliegen, met een brede en heldere kijk op de werkelijkheid. Kolibries daarentegen staan voor vaardigheid, veelzijdigheid en optimisme. Samen symboliseren ze de kwaliteiten die nodig zijn om vooruit te komen in dit beroep.
Het werk van García Avilés bestaat uit 32 interviews met Europese journalisten die besloten hun beroep van binnenuit opnieuw uit te vinden. Sommigen deden dat onder extreme omstandigheden, zoals de Oekraïense Daryna Shevchenko, die na drie jaar oorlog in haar land nu een onafhankelijk mediakanaal leidt. Anderen, zoals de Zwitser Serge Michel, kozen er op 50-jarige leeftijd voor om van koers te veranderen en een mediakanaal van de grond af op te richten waarmee ze doordachtere en meer afgewogen journalistiek konden produceren.
In het boek staan twee Spanjaarden centraal: Mar Cabra, die een project leidt voor de geestelijke gezondheid van journalisten, en wijlen Mario Tascón, een pionier in de digitale transformatie van de media in Spanje en een fervent verdediger van datajournalistiek als instrument om de democratie te versterken.
- Bestaat er in Spanje werkelijk innovatieve journalistiek?
- Hoewel ik niet van plan ben om alle professionals in het vakgebied te generaliseren of te bekritiseren, geloof ik dat figuren zoals Carlos Alsina een inspirerende energie uitstralen. We hebben meer journalisten zoals hij nodig: journalisten die geloven in de essentie van dit vak. Alsina vertegenwoordigt zonder twijfel het type journalistiek dat ik bepleit.
- Welke innovaties zijn volgens u mislukt vanwege een gebrek aan context of te hoge ambitie?
- Een voorbeeld was de poging van El País begin jaren 2000 om een betaalmuur op zijn website te implementeren. Het publiek was niet bereid om te betalen voor online content en het experiment mislukte. Een andere interessante case was Politibot , een politieke chatbot die in 2017 werd gelanceerd. Het initiatief trok duizenden gebruikers, vooral tijdens verkiezingscampagnes, maar de AI-technologie was nog niet voldoende ontwikkeld en het project verloor na verloop van tijd aan populariteit. Het belangrijkste is dat je je realiseert dat je risico's moet nemen.
- Nu je het over kunstmatige intelligentie hebt... is kunstmatige intelligentie in de journalistiek goed of slecht?
- Een "voor" of "tegen"-standpunt innemen lijkt me overdreven. Dit brengt ons bij het debat over apocalyptisch of integratief. Ik beschouw mezelf als een integratief persoon, zij het met veel bedenkingen, omdat het een grotere verstoring is dan het internet meer dan 25 jaar geleden teweegbracht. Het is heel gemakkelijk om je te laten verleiden en beheersen door de tool. Als we hem goed gebruiken, schrijven we sneller, jazeker. Maar we kunnen hem niet voor ons laten denken.
- Om non-conformistische media te laten bestaan, moeten ze inkomsten hebben. Is redactionele onafhankelijkheid een utopie?
- Ik besef dat je moet eten om te werken. Financiering van journalistiek is de Heilige Graal. Een duurzame formule is nodig. Zoals Lisa McLeod van de Financial Times zegt: we moeten onze inkomsten diversifiëren, maar niet overdrijven: drie of vier kanalen zijn voldoende. En nee: stoppen met adverteren is ondenkbaar. Abonnementen compenseren de teruggang in advertenties in papier of print niet.
- Nu we het toch over geld hebben, wat vindt u van de precaire situatie in de sector?
- Het lijdt geen twijfel dat in veel redacties de salarissen laag zijn en de werktijden lang. Ik wil niemand op het verkeerde been zetten: het is een lastige weg. Verbetering moet ook van bovenaf komen, met managers die zich inzetten voor het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en het creëren van een gezonde werkomgeving met respect voor de geestelijke gezondheid.
- Is geestelijke gezondheid een taboeonderwerp op nieuwsredacties?
- Absoluut. Journaliste Mar Cabra verricht met haar non-profitproject The Self Investigation prijzenswaardig werk en levert gegevens over het aantal journalisten wereldwijd dat kampt met angst, burn-out of zelfs depressie. Helaas blijft het een enorme, stille epidemie.
- En is het, gezien al deze moeilijkheden, wel de moeite waard om te blijven investeren in journalistiek?
- Het beroep is een publieke dienst die net zo noodzakelijk is als de geneeskunde of de advocatuur. Het is onmisbaar in tijden van crisis, laten we ze black-outs noemen, DANA. Om een solide democratie op te bouwen en ervoor te zorgen dat mensen weten wat er op het spel staat, hebben we onafhankelijke, eerlijke journalistiek nodig, bedreven door professionals die gepassioneerd zijn over hun vak. Alleen journalisten die gepassioneerd zijn, zullen de journalistiek redden.
elmundo